Архив документвлӓштӹ секретный пу йон доно шымлымы дӓ вес ин историк ватиканышты шӹмлӹзӹ, намалаш xii пий понтифик (Пачелли Эудженио), германи, итали доно кӹлвлӓ мировой война годым тӹдӹ гишӓн тӹдӹ янлыкланым кок числажыӒтямжӓт тидӹм ӹштӓш сӧрӓт доно иквӓреш нӹл мартын архиввлӓштӹ францискам ужыныт. Тӹжем техень документвлӓм семӹнь, телеграмма, йӹлмӹ дӓ сирмӓшвлӓштӓт кечӹ ылын. 1939 и айырымаш ылын ӓти Пачелли Эудженио мартын, куд мировой война тӹнгӓлтӹшӹн якте кокшы тӹлзӹжӹ. Тӹдӹн доно кӹлӹм темӓш янлыкланым изучаяш активно историк, тӹдӹ числа, вет нӹнӹ родыжы мӓ тӹдӹн доно активно йӓтлӹ холокост жертваем. Тенге, шамак толшеш, ӓти фото Пий XII мемориал"Аяр ван-райцентрыште, Холокост историм пӧлеклем, сур гишӓн сирӹмӓш гӹнь, ӓти ри «ит ярлы кемӹ», еврей ылмы годым освенцим рим гӹц колтымы. Вӓшештӹмӹ ватиканышты, нелӹцшӹ фашиствлӓ доно лӱдӹктӓ ма тошты кӹлӓт континент, кардинал, сознательно айырат ылын пачелли ӹшке шот ӹш дипломат. Ӓтямжӹ лишӓшлыкым пӓлен, тӹдӹм пӓшӓм виктӓрӹмӹжӹ годым германи переговор искусствын вӓржӹм дӓ тӹдӹ 1929 и лошты 1917 посолжы ылын, кыдывлӓ ӹшке жепӹн кӹлӹм шагалтымы дӓ тӹдӹ профессионал, критик веле огыл вел тӹдӹ виӓнрӓк ылын. Кынам, лу и перви, ӓти XII беатификация Пий XVI процесс Бенедикт тӹнгӓлӹт, ти организацин еврей икманяр инициатива суят. Мировой Конгресс Рональд Лаудер президентвлӓ еврей, шамак толшеш, мӹшӓм,«, мам архив, дӓ ӹшке мненижӹм ик жепеш кодаш ак ӓвӓлтӓ ӓль конфиденциальный критический ылеш поктыл 1939-1945 контекстӹштӹ действим холокост миллион мындырланыде еврей годым, тӹдӹм лапкашкы утыдон посолвлӓ доно несвоевременный цӓшӓн лиэш ылын». Рассекречивать гӹц XII мненижӹм ак вашталт ри гишӓн архив общины Пий еврей, ди сермонета рим раввин риккардо тӹнг шотлат. Роберто Преподобный Regoli, Рим григорианский папын университетышты историк, тенге шотлат, ӓти раш пачын пумы ма докы отношени гишӓн архив холокост ак отвечӓйӹ вопросеш, Германи кӹлвлӓ дӓ престол шукы документ тидӹ вет уже священник святой ылын. Вес ана ӹштӹ гӹнь, мӓ тӹлӓт ак шо, мам ӹштендӓ Согласижӹ тӹлӓт ак пу, тӹдӹ разрешеним доно тӹньӹм, Нимат ак кердт выча авторский прававлӓжӹм тергӹшӹ, тидӹ гӹц нима универмагвлӓ толдымо принцип, кыды мӓлӓннӓ шалгыман.
